TÜRK DÜNYASI - 2
A – Moğol İstilası ve Sonrası
B – Timurlular
A – Moğol İstilası ve Sonrası
1.Cengiz ve Moğol Devleti
2.Moğol Devletinin Parçalanması ve Moğol Türk
Devletleri
a)Altın Orda
b)İlhanlılar
c)Çağataylılar
d)Kubilay Hanlığı
B – Timurlular
1.Timur ve Timurlular Devletinin Kuruluşu
2.Timurlular Devletinin Gelişmesi
3.Timurlular Devletinin Yıkılması
A - Moğol İstilası ve Sonrası
1.Cengiz ve Moğol Devleti
-13.yy.’da (1196) Asya’da Cengiz Han tarafından kurulmuştur. (-Cengiz Han, asıl adı Temuçin, Yesukey adında bir Moğol Beyinin oğludur. Kabiliyeti ve cesareti sayesinde Moğol Kabileleri’ni çevresinde toplamıştır.)
-Başkent Moğolistan’da bulunan Karakurum şehri yapılmıştır.
-Seferler: 1211’de Çin’e sefer yapılır ve ele geçirilir.
1220’de Karahitaylar ve Harzemşahlara son verilir.
Maveraünnehr ve Horasan ele geçirilir.
1227’de Çin’e yaptığı son seferinde Cengiz Han ölür.
-Sınırları: Doğuda Çin Denizi’nden batıda Orta Avrupa içlerine kadar
Kuzeyde Sibirya ortalarından güneyde Himalaya Dağlarına kadar.
-Moğol İstilasının Türk-İslam Dünyası Üzerinde Tesirleri:
-Batıya başlatılan istila hareketleri Türk-İslam ülkelerinde büyük yıkımlara
sebep olur.
-Yüzyılların birikimi sonucu ortaya çıkan medeniyet eserleri yok olur.
-Büyük ve gelişmiş şehirler yok edilir.
-Moğollara karşı direnen şehir halkı öldürülür.
-Teslim olan şehirlerdeki halk yüksek vergiler ödemeye mahkum olurlar.
-Moğol İstilasının Türk Tarihi Açısından En Önemli Sonucu:
-Anadolu’nun hızla Türkleşmesini sağladılar, çünkü Horasan, Maveraünnehr ve
Türkistan’da yaşayan Türkmenler, Moğollar’ın önünden kaçarak Anadolu’ya
Geldiler ve nüfusun artmasını sağladılar.
2.Moğol Devletinin Parçalanması ve Moğol-Türk Devletleri
-Cengiz Han ölümünden önce töreye göre devleti dört oğlu arasında paylaştırdı.
-Ölümünden sonra büyük oğlu Ogeday büyük kağan olur, kardeşleri kabul eder.
-Birliği daha fazla koruyamazlar ve Moğol Devleti parçalanır:
a)Altın Orda
b)İlhanlılar (a,b,c devletlerinde nüfusun çoğunluğu Türk, 14.yy.’da İslam’ın
c)Çağataylılar kabulü, Türkleşme hareketleri)
d)Kubilay Hanlığı (Çinliği benimser)
a)Altın Orda Devleti (1241-1502)
-Cengiz, oğullarından Cuci’ye Aral Gölü’nün batısındaki Kıpçak illerinin yönetimini vermişti, ancak Cuci babasından önce ölünce Kıpçak illerinin yönetimi Cengiz’in torunlarına paylaştırılır:
1.Ak Orda’ya Hazar Denizi’nin batısı , 2.Şeyban’a Hazar Denizi’nin kuzeyi ,
3.Kök Orda’ya Sibirya , 4.Batuhan’a Volganın aşağı kısmındaki Saray şehri.
-Batuhan Saray şehrini başkent yapar ve Altın Orda devletini kurar.(1241)
Batuhan; -Ruslar ve Lehlilerle savaştı.
-Moskova ve Kiev alınır.
-Sınırlar Aral Gölü’nden Macaristan içlerine kadar genişler.
-Berke Han; -Kafkasya ve Azerbaycan için İlhanlılar ile savaşır.
-İslamiyet kabul edilir.
-Özbek Han; -Bütün halk Müslümanlığı benimser.
-İç karışıklıklar sırasında Akorda Hanı Toktamış, hanlığı ele geçirir
(1380)
-Toktamış Han; -Rusları yener, devleti güçlendirir.
-Timurla arası açılır ve kaçar.
(Timur devletin başına Timur-Kutluk’u geçirir ve devleti yaptığı
seferler ile yakıp yıkar-1395)
-1437’de Kazan Hanlığı, 1441’de Kırım Hanlığı devlet toprakları üzerinde kurularak
devletin yıkılışına zemin hazırlar.
-1502’de Kırım Hanı Mengli Giray devlete son verir.
-Devletin yıkılışından sonra Kırım,Kazan,Astırhan,Sabir,Nogay Hanlıkları ortaya çıkar.
(-Kıpçak Türklerinin etkisi ile Türkleşirler, çünkü başta Moğol soyundandılar.)
b)İlhanlılar (1256-1336)
-Cengiz’in torunu Hülagu tarafından İran’da kurulur.(1256)
-Azerbaycan ele geçirilir.
-Alamut Kalesi alınarak Batıniler yok edilir.
-1258’de Bağdat alınarak Abbasilere son verilir.
-1243’de Anadolu Selçuklu Devleti ile Kösedağ savaşı yapılır ve İlhanlılar savaşı kazanır. Anadolu İlhanlılar için bir eyalet durumuna gelir. Bu durum aynı zamanda Selçukluların çöküşünün bir sebebidir.
-Kafkasya ve Azerbaycan için Altın Orda ile savaşırlar ve yenilirler, güç kaybederler.
-Suriye ve Filistin’i işgal ederler ve Mısır’a doğru ilerleyişe geçerler.
-Memluklulara karşı Ayn-Calut savaşında yenilirler ve Filistin ile Suriye ellerinden alınır.
-Memluklulara karşı Elbistan savaşında yenilirler.
-Gazan Mahmut Han zamanında İslamiyet kabul edilir ve Türkleşme harekatına girişirler.
-14.yy.’da iç karışıklıklar yüzünden devlet yıkılır.(1336)
-Toprakları üzerinde Celayir Devleti kurulur.
c)Çağataylılar (1227-1369)
-Cengiz’in oğlu Çağatay tarafından Batı-Doğu Türkistan toprakları üzerinde kurulur.
(1227)
-Sınırlar Horasan’dan Moğolistan’a kadardır.
-1326’da İslam’ın kabulü, Moğolca unutulur, Türkçe benimsenir.
-Devlet yönetiminde siyasi birlik yok: Orta Asya ve Maveraünnehr’in yönetimi
emir ve komutanların elinde idi.
-İlyas Hoca Han zamanında, Timur egemenliği ele geçirir, ancak Timur’un
Cengiz’in soyundan gelenlere saygısından ötürü devlet işlerine karışmaz ve başa
geçmez, ancak tüm yetki onun elindedir ve böylece zamanla devlet devlet olma
özelliğini yitirir ve yok olur.(1370)
d)Kubilay Hanlığı (1276-1368)
-Kubilay Han, Çin’de Çin-Moğol Devletini kurar.
-Diğer kurulmuş olan Moğol-Türk Devletleri (Altın Orda, İlhanlılar, Çağataylılar)
Kubilay Han’ı büyük kağan diye tanıdılar, çünkü Kubilay’ın kurmuş olduğu
devletin toprakları, ana yurtları olan Moğol-Çin toprakları üzerinde idi.
-Kubilay 1276’da Çin’in fethini tamamlar, Japonya-Hindistan dışında tüm Asya’yı
ele geçirir.
-Ölümünden sonra bir süre daha devletin yönetimini torunları devam ettirir.
-1368’de Ming Soyu devleti Çin’den atar.
-Eski başkentleri olan Karakurum’a çekilirler ve bir süre sonra da orada
varlıklarını yitirirler.
B – Timurlular
1.Timur ve Timur Devletinin Kuruluşu
-Timur 1336’da Semerkant yakınlarındaki Keş şehrinde doğar.
-Türkistan ve Maveraünnehr Çağataylıların elin idi.
-İlk olarak Timur Çağatay Hanlığını ele geçirdi.
-1369’da Belh şehrinde emir ilan edildi.
-Cengiz soyundan gelenlere büyük saygısı vardı ve kendisi Cengiz’in soyundan
olmadığı için Çağatay Hanlarından birini başa geçirdi ve şeklen de olsa ona bağlı
kaldı.Ancak tüm yetkiler Timur elindeydi ve bu yüzden zamanla Çağataylılar
devlet ola özelliğini yitirdiler ve böylece Timur Devleti kurulmuş oldu.
2.Timurlular Devletinin Gelişmesi
-Timur’un düzenli bir sefer politikası yoktu. Düzensiz dağınık seferler yapardı.
Bir sene doğuya, diğer bir sene batıya sefere çıkardı. İstediği Asya’nın hakimiyeti
idi. Asıl hedefi ise Çin’i ele geçirmekti, çünkü Asya’nın hakimiyetini ancak Çin’i
ele geçirerek sağlamış olurdu. Parçala ve hükmet politikasını izlerdi.
-Harzem, Horasan, İran ve Azerbaycan ele geçirilir.
-Güney Rusya’daki Altın Orda Devleti’ne 2 sefer düzenler ve devleti yok eder.
-Altın Orda’yı yıkması, Rusların güçlenmesini sağladığı için Türkler açısından
ciddi bir sorun oluşturur, çünkü Ruslar Türkler kuzey komşu idi.
(Türklere verilen 1.zarar)
-1393’de Bağdat, Musul ve Güneydoğu Anadolu ele geçirilir.
(-Kaçan Bağdat Hükümdarı Ahmet Celayir geri dönerek, Memluk Sultanı’nın yardımı
ile Bağdat’ı geri alır.)
-1398’de Hindistan’a sefer düzenlenir.
-Hindistan seferi sonrası Timur’un batıya yöneldiğini duyan Ahmet Celayir ile
Karakoyunlu hükümdarı Kara Yusuf, Selçuklu Sultanı Yıldırım Beyazid’e sığınırlar.
Timur Beyazid’den onları kendisine geri vermesini ister ancak Beyazid bu teklifini kabul etmez.
-Bunun üzerine Timur 1402’de Anadolu’ya girer ve Ankara Savaşı yapılır. Sonuçta Yıldırım Beyazid esir düşer.
(Türklere verilen 2.zarar)
3.Timurlular Devletinin Yıkılması
-Timur 1405’de Çin seferinde Otrar’da ölür.
-Devlet çocuklar ve torunlar arasında paylaştırılır.
-Şahruh Han üstünlük saplar, yönetimi ele geçirir: Karakoyun ve Celayirlilere
sefer yapar.
-Oğlu Uluğ Bey, önemli bir astrolog ve matematikçi, Semerkant’ı önemli bir kültür merkezi haline getirir. Özbek saldırısı sonucu ölür.
-Çıkan taht kavgaları ve bundan yararlanarak akın yapan Karakoyun, Akkoyun ve Çağatay saldırıları sonucunda devlet gücünü yitirmeye başlar.
-Hüseyin Baykara adlı Han ise Horasan bölgesini ele geçirip orada devleti yönetmeye devam eder. Özbek seferine çıkar, Maveraünnehr ve Harzem’i ele geçirir, sanat-edebiyat alanında büyük gelişmelere imza atar. Hüseyin Baykara şair ve bilim adamlarına değer vermiş ve onları sarayında toplayıp korumuştur. Herat’ı da bir kültür merkezi haline getirmiştir.
-Doğudan Özbek, batıdan ise Karakoyun ve Akkoyun saldırıları sonucunda Timur Devleti 1507 tarihinde yıkılır.
0 yorum:
Yorum Gönder