Uygurlar ve Diğer Türk Devletleri

Grup : 3 (Sezin Tezcan, Efecan Gürbüz, Derman Fakour)

Konular :

*Uygur Devleti, Avarlar , Bulgarlar (Efecan)

*Büyük Bulgarya Devleti,Hazarlar,Macarlar,Peçenekler,Kıpkaçlar,Uzlar (Derman)

*Başkurtlar, Türgeşler,Kırgızlar,Karluklar,Kimekler(Sezin)

Uygurlar:

Uygurlar Göktürk egemenliğinin yıkılmasından sonra Asya’nın iç kesimleride devlet kurarak sınıflı toplum düzenine geçen Türk boyudur...

745 yılında Göktürk konferansı içindeki Uygur, Basmil, Karluk ve Oğuz halklarının Göktürk yönetimine kesin olarak son vermesiyle kurulmuştur ve ilk kağanı Kutluk Bilge Kül kağan ilan ediliştir.

Çin Kaynaklarına göre Uygurların yurdu Selenge Irmağının yukarı yatağından Orhun Irmağı kıyılarına ve Aral Gölü kenarlarına kadar uzanıyordu.

Kısa bir süreliğine rünik Göktürk alfabesini kullandıktan sonra kendi adları ile anılan Sogd kökenli bir alfabe kullanmaya başladılar.

11. Y.y sonlarındaUygurların başlıca kentleri Hoçu, Sulmi, Canbalık, Yenibalıktı. Doğu Türkistan’daki Uygur Devleti Çin’de Ming hanedanlığını yönetime gelmesiyle 1368’dan sonra ortadan kalktı.

Uygurlar, Asya’nın iç kesimlerinde yaşayan Türk halklarının çoğunluğu gibi Sünnidir.

Orhun Bölgesi Uygurları (744-840) :

Uygurlar 744 yılında Karluk ve Basmillerle birleşerek ayaklandılar ve Göktürk Devleti’ni yıkarak yerine merkezi Orhun kıyılarıda Ötüken olan yeni bir devlet kurdular.Kurulan devlet Uygurların başına Kutluk Bilge Kül getirildi ve başkenti Karabalgasun yaptı. Kutluk Bilge Kül 747 de öldü. Yerine geçen Moyen-çor devlet sınırlarını çok genişletti. Yine aynı dönemde Türkler için çok önemli bir savaş olan Talas Savaşı( 751) yaşandı.Bu savaşla tarım havzası Uygurların eline geçti. Bu savaşla beraber Çim İmparatorluğuda zayıflamış oldu.

Mani dinin de etkisiyle 840 yılında Kırgızlar tarafından yıkıldılar.Bunun üzerine Uygurlar kütleler halinde göçmeye başladılar.

Kan-su Bölgesi Uygurları :

Göç eden uygurların bir kısmı Kan-su bölgesine yerşeltiler.Burada Çin ile ticari ilişkilere girdiler ve hala yaşadıkları Batı Çin’de güçlenmiş oldular.

10. Yüzyıldan itibaren yaşamaya başlayan Uygurlar siyasi ve askeri bir kuvvet olarak kendilerini gösteremediler...

Doğu Türkistan Uygur Devleti (Turfan Bölgesi Uygurları) :

İç Asya’ya göç eden Uygurlar ise Tanrı dağının ucundaki Turfan taraflarına yerleştiler. Başkentleri Hoço şehriydi. Bu bölgede uygurlar artık göçebe değil yerleşik hayata geçtiler. Bunun nedeni ise bu bölgenin, Orta Asya ile ilişiyi kolaylaştıran yollara sahip olmasıydı.

Ticari ve kültürel alanlarda gelişme gösteren Uygurlar sınırlarınıda Tibet’ten Batı Türkistan’daki Karluk bölgesine kadar genişletmişti.

1209’da Cengiz Han’ın himayesi altına girdiler. XVI. Yüzyıla kadar Çağatay Hanlığı’nın hakimiyetinde kalarak buradaki Moğolların Türkleşmesini sağladılar.

Kültürel alandaki etkinlikleri ve varlıklarını uzun bir süre sürdürmelerine karşın Uygurların, Moğol hakimiyetini kabul etmekle siyasi hayatları kesin olarak sona ermişti.

Avarlar:

Avarlar önce Orta Asya’da ardından da 6-9. Yy arasında Doğu Avrupada imparatorluklar kuran Orta Asya asıllı türk kavimidir. Bazı kaynaklara göre kökenleri Juan Juanlara dayanmaktadır.

200 lerde Hun imparatorluğunun yıkılmasından sonra kabile imparatorluğu kurdular.

458 deki Çinliler savaşlarından sonra Batı Asya’ya geçtiler.

552’de de Göktürkler ayaklanarak buradan da Avarları kovdular.

563’te kağanları Bayan ile muthiş zaferler alarak Macaristan’ı ele geçirdiler.

Charlemange, 791’de Avarlara karşı büyük bir sefer düzenleyerek Avarları sarstı. Bu seferden 14 yıl sonra yine Charlemange son bir seferle Avarları kesin olarak yıktı...

Avrupa’da 200 yıl hakimiyet kuran Avarların en önemli girişimleri 619 ve 626’da iki kez olmak üzere İstanbul’u kuşatmaları olmuştur.

Bulgarlar:

453 yılında Attila'nın ölümünden kısa bir zaman sonra, Büyük Hun Devleti'ni oluşturan değişik ve çok sayıdaki kavim dağılmıştı . Bunlar arasında bulunan Türk asıllı kavimlerin, yeniden Güney Rusya ovalarına dönmüştür. Bu kavimler, tam bu sıralarda doğudan aynı sahaya gelerek yerleşen Onogur Türkleri ile karışarak Bulgar adı verilen yeni bir Türk kavmini meydana getirmiştir. Zaten Bulgar ismi de Türkçe, karışık manasına gelen bulgamak fiilinden gelmektedir.

Kaynaklar:

AnaBritannica Ansiklobedisi

Internet

Tarih Ders Kitabı